پروژسترون Progestrone

پروژسترون تحت تاثیر LH از کلسترول ،در سلول های گرانولوزا و سلول های غلافی جسم زرد ساخته می شود.  مکانهای اصلی ساخت هورمون :تخمدان ،جفت و برخی اوقات قشر غده فوق کلیوی در هر دو جنس است.جسم زرد  منبع اصلی پروژسترون در زنان غیر باردار می باشد.به همراه استروژن در تنظیم سیکل قاعدگی و لانه گزینی تخم در دیواره رحمی نقش مهمی  دارد.سطوح BHCG و پروژسترون در حاملگی های غیرطبیعی پایین تر است.اندازه گیری سطوح پروژسترون روش خوبی برای تشخیص تخمک گذاری است ولی در موارد دیگر از جمله تشخیص تومور تخمدان بعد از یائسگی ،تشخیص بیماران در خطر سقطدر هنگام شروع بارداری و کمک به تشخیص حاملگی های نابجا حائز اهمیت است.مقادیر پایین همراه با حاملگی خارج رحمی (EP) یا سقط دیده می شود.

افزایش :در فاز لوتئال سیکل قاعدگی،کیست های لوتئال تخمدان ،تومورهای تخمدانی ،تومورهای آدرنال،کوریوکارسینوم تخمدان و حاملگی های مولارو

کاهش:در آمنوره،مرگ جنین،توکسمی(مسمومیت)حاملگی،تهدید به سقط،نارسایی جفت و کارکرد ضعیف تخمدان            

 

هورمون LH(Luteinising Hormone)

LH هم مانند  FSH در سلول های بازوفیل هیپوفیز قدامی ساخته می شود.LH و FSH تحت تنظیم پیچیده ای توسط هورمون GnRH و هورمون ها ی جنسی گنادی یعنی استروژن و پروژسترون در جنس مونث و تستوسترون در جنس مذکر هستند.در زنان مقادیر بالای استرادیول مثلا قبل از تخمک گذاری ,باعث افزایش ناگهانی ترشح LH شده (فیدبک مثبت)که نتیجه آن القا تخمک گذاری و پاره شدن فولیکول بالغ است,بعد از تخمک گذاری فولیکول به جسم زرد تبدیل می شود و علاوهبر استرادیول ,تستوسترون نیز تولید می شود.در مردان LH تنظیم کننده ترشح تستوسترون و اسپرماتوژنز می باشد.

غلظت های بالای LH در دوره فولیکولار در مبتلایان به سندروم تخمدان پلی کیستیک(PCOS) موجب اشکال در باروری شده و ممکن است منجر به سقط جنین زودرس گردد.به طور کلی FSH وLH در شرایطی که هورمون های جنسی نمی توانند ساخته شوند افزایش و در اختلال کارکرد اولیه هیپوفیز کاهش می یابند.

اندازه گیری LHو FSH در ارزیابی ناباروری زنان و اختلال کارکرد بیضه در مردان کمک کننده خواهد بود.وقتی یکی از این دو بالا باشد ودیگری پایین احتمال یک تومور هیپوفیزی تولید کننده گنادوتروپین وجود دارد.

افزایش LH:یائسگی،سندروم ترنر،سندروم کلاین فیلتر(یک اختلال کروموزومی که منجر به صفر شدن اسپرم می شود) ،عقیم سازی،آنورکیا(بی اشتهایی عصبی)،هیپوگنادیسم،تخمدان پلی کیستیک،سندرمTF،بلوغ زودرس و آدنوم هیپوفیز.

کاهش LH:نارسایی هیپوفیز،نارسایی هیپوتالاموس،استرس و سوءتغذیه

تداخلات دارویی:داروهای ضد تشنج باعث افزایش و قرص های ضد بارداری ،استروژن ها،پروژسترون ها و تستوسترون ها باعث کاهش LH  می شوند.

 

 هورمون محرک فولیکولی(FSH)Follicule Stimulating Hormone

FSH در سلولهای بازوفیل هیپوفیز قدامی ساخته می شود.ترشح FSHاز هیپوفیز قدامی توسط هورمون رها کننده

گنادوتروین (GnRH) که از هیپوتالاموس ترشح می شود,کنترل میگردد. نقش بیولوژیکی FSH در زنان ,القا رشد

و بلوغ فولیکول رسیده است.در سیکل قاعدگی سطح سرمی FSH از یک شکل دوره ای متابعت می کند که منطبق بر

تیتر خونی پروژسترون و استرادیول است.به فاصله کوتاهی قبل از تخمک گذاری یعنی در اواسط سیکل قاعدگی مقدار

FSH به طور واضح افزایش می یابدکه همراه با افزایش LH باعث پاره شدن فولیکول بالغ می گردد.FSH در

مردان تنظیم کننده اسپرماتوژنز بوده و آن راتحریک می کند لذا سطح سرمی آن در مردان دوره ای نیست.اندازه

گیری FSH در بررسی سیکل قاعدگی و تشخیص عدم کارایی محور هیپوفیزگنادال کمک کننده خواهد بود.از دو

هورمون FSH و LH برای بررسی علل ناتوانی جنسی,ژنیکوماستی(بزرگ شدن خوش خیم پستان مردان),اختلالات قاعدگی از جمله اولیگومنوره (قاعدگی طولانی) ,آمنوره (قطع قاعدگی ) و عقیمی در هر دو جنس استفاده می شود.

در سندروم تخمدان پلی کیستیک نسبت بالای LH به FSH (بیشتر از 1.5 برابر)دیده می شود.

افزایش FSH:هیپوگنادیسم اولیه,آنورکیا,نارسایی گنادی ,سندرم کلاین فیلتر,الکلیسم و اختگی.

تداخل دارویی:بعضی از داروها مانند سایمتدین و لوودوپا باعث افزایش  و کورتیکوستروئید ها و قرص های ضد

بارداری باعث کاهش نتیجه آزمایش می شوند.

 

استرادیول Estradiol

استرادیول قوی ترین استروژن آندروژن است.در زنان غیر حامله عمده استرادیول از تخمدان ها و مقادیر کمی هم از   غدد آدرنال منشاء می گیرد.جفت یک منبع دیگر برای استرادیول در دوران حاملگی است.در جنس مذکر 25% از آن در بیضه ها و ما بقی در بافت های محیطی و  بواسطه واکنش  آروماتیزاسیون  از تستوسترون و سایر آندروژن ها تولید می شود.

استروژن ها هورمون های جنسی هستند  که برای  توسعه و شکل گیری ارگان های جنسی زنانه و  صفات ثانویه جنسی زنانه  دخیل اند.استرادیول استروئید 18 کربنه با حلقه آروماتیک است.در زنان اکثر استروژن ها توسط فولیکول های تخمدان و جسم زرد ترشح می شوند.بیشترین مقدار استرادیول قبل از تخمک گذاری است.

در زنان سالم پس از یائسگی ،تخمدان ها تحلیل رفته و عملا تمامی ساخت استروژن توسط غده آدرنال صورت می گیرد.

این هورمون در بررسی اختلالات قاعدگی ،تاخیر در بلوغ،آمنوره اولیه و ثانویه و یائسگی حائز اهمیت است.کمبود طولانی مدت استروژن غلظت مواد معدنی استخوان را کاهش داده ،سبب پوکی استخوان در زمان یائسگی می شود.

تداخل داروئی:داروهای ضد حاملگی باعث کاهش استرادیول می شود.درنوکورتیکواستروئیدها،آمپی سیلین و   داروهای حاوی استروژن سبب بالا رفتن سطوح E2 سرم می شوند.

 

17-OH Progestrone

17-OHپروژسترون توسط قشر غدد فوق کلیوی ،بیضه ها،تخمدان ها و نیز جفت به هنگام حاملگی ترشح می شود. از نظر فعالیت هورمونی مشابه پروژسترون عمل می کند .همچنین در غربالگری نوزادان از نظر CAH این آزمایش به کار برده می شود.اندازه گیری این هورمون در هرمافرودیسم کاذب مردان ،در نارسایی غده فوق کلیه (بیماری آدیسون)نشان دهنده کاهش آن می باشد.

افزایش:در زنان مبتلا به هیرسوئیتیسم،نازایی،هیپرپلازی فوق کلیه،نئوپلاسم تخمدان یا آدرنا ل و یا هرمافرودیسم  در زنان مشکوک به نقص 21-هیدروکسیلاز افزایش می یابد

 

تستوسترون Testostrone

تستوسترون   توسط سلول های  لیدیک بیضه  ترشح شده ، می تواند به یک  آندروژن قوی تر به نام  دی هیدروتستوسترون (DHT) و یک هورمون استروئیدی به نام استرادیول(E2) تبدیل شود. گرچه این هورمون    مردانه می باشد و در گسترش صفات ثانویه جنسی مثل کلفتی صدا ،تراکم استخوان و ماهیچه موثر است،در زنان   نیز به مقدار کمتری وجود دارد.افزایش سطح سرمی تستوسترون سبب سرکوب سطوح سرمی LH می شود  .  دارای تغییرات ترشحی در طی روز است.

به طور کلی منشاء تستووسترون در زنان تخمدان،کورتکس (قشر)آدرنا ل،بافتهای محیطی (با تبدیل 60-50 % سایر استروئیدها) و در مردان بیضه ها(بیش از 90%) ،کورتکس آدرنا ل و بافتهای محیطی می باشند.

هیپوگنادیسم مردان با عدم کفایت یا نارسایی اولیه بیضه،تستوسترون پایین سرم همراه با افزایش هورمون FSHو  LH تشخیص داده می شود.

افزایش: تومورهای بدخیم بیضه،هیپرپلازی فوق کلیه (و هیپرپلازی مادرزادی آدرنا ل)، سرطان پروستات ، بلوغ زودرس، تومورهای تخمدانی یا فوق کلیوی ،در سندرم تخمدان پلی کیستیک و سرطان پستان

کاهش: هیپوگنادیسم اولیه یا ثانویه، سندرم کلاین فیلتر، سندرم Down  هیپوپیتیوریسم (کاهش هورمون های غده هیپوفیز)،سندرم TF .

تداخل دارویی:سطح تستوسترون ممکن است در بیمارانی که سایمتدین،داروهای ضد تشنج و داروهای ضد حاملگی مصرف می کنند افزایش یافته باشد.اندروژن ها ،دگزامتازون،الکل،استروئیدها می توانند تستوسترون سرم را کاهش   دهند.

 

 

 

 

پرولاکتین Prolactin

پرولاکتین از سلول های لاکتوتروپیک هیپوفیز قدامی ترشح می شود.پرولاکتین نقش مهمی در تکامل غدد پستانی،تولید و ترشح شیر و کنترل عملکرد گنادها در هر دو جنس نر و ماده ایفا می کند.پرولاکتین توسط عوامل هیپوتالاموسی از قبیل هورمون آزاد کننده تیروتروپن(TRH) که بر تولید پرولاکتین نقش تحریکی دارد و دوپامین  که به عنوان مهار کننده عمل می کند تنظیم می گردد.

پرولاکتین به واسطه عملکرد فیزیولوژیک خاص خود به طرز پیشرونده ای در حاملگی افزایش یافته و در حوالی هفته 38 بارداری به اوج خود می رسد ،در مادرانی که شیر نمی دهند سه هفته پس از زایمان پرولاکتین به سطح پایه می رسد ولی در مادرانی که به نوزاد خود شیر می دهند در تمامی دوران شیردهی در سطوح بالا باقی می ماند.دارای ریتم شبانه روزی است به طوری که به هنگام خواب سطح پرولاکتین بعد از 60-90 دقیقه شروع به افزایش می کند و 5-4 ساعت بعد به بالاترین مقدار خود می رسد.

افزایش:هیپوتیروئدیسم اولیه،بیماری های کلیوی و هیپوگلیسمی وابسته به انسولین،استرس ،حاملگی،خواب،تحریک نوک پستان و شیردهی.

نکته:از آنجایی که 20%  موارد هیپوتیروئیدی دومین علت شایع پرولاکتینمی است لذا اندازه گیری سطح سرمی TSH و T4 در کنار پرولاکتین الزامی خواهد بود

 

Prostate Specific Antigen (PSA)

PSA  تقریبا منحصرا توسط  سلول های اپی تلیال بافت پروستاتی تولید می شود.PSA  با غلظت های بالا در مایع منی وجود داشته و عمل آن ما یع کردن (Liqudifection) کواگولوم (Coagulum) مایع منی است.

PSA مهمترین،دقیق ترین و مفید ترین مارکر برای آدنو کارسینوم پروستات است چرا که در اکثر مردانی که سرطان  پروستات  قابل  توجه از نظر بالینی دارند  افزایش می یابد ولی از سوی دیگر گاهی اوقات  در موارد خوش خیم  هم افزایش پیدا کرده و یا ممکن است حتی در آدنو کا رسینوم پیشرفته پروستات در محدوده طبیعی باشد.PSA به تنهایی شاخص محکمی جهت تشخیص سرطان پروستات نیست و باید حتما با معاینه رکتال همراه باشد چون در هیپرتروفی های خوش خیم پروستات هم می تواند بالا باشد.

PSA ویژه ی پروستات نبوده حتی در بانوان هم یافت می شود و در سرطان پستان میزان آن بالا می رود ،به همین دلیل اندازه گیری هم زمان دو یا چند شاخص مثل آلکالن فسفاتاز جفتی می تواند کمک کننده باشد.

تطابق محدوده مرجع با سن بیمار توصیه می شود چرا که با افزایش سن،PSA به طور متوسطی بالا می رود و پس از 70 سالگی در آقایان حدود ng/ml  6.5 می رسد و در مردان سیاه پوست بیش از سفید پوستان است.

افزایش:کانسر،پروستاتیت،هیپرتروفی پروستات خوش خیم(BPH) ایسکمی پروستات  احتباس حاد ادراری مشاهده  می شود.دستکاری ها مثل ماساژ،بیوپسی سوزنی،رادیوتراپی،سوندگذاری،دوچرخه سواری ومصرف تستوسترون هم می تواند سبب افزایش گردد.

کاهش:اختگی،مصرف داروهای آنتی آندروژن ،رادیوتراپی،پروستاتکتومی

 

Free Prostate Specific Antigen (fPSA)

در بیماران  مبتلا به  آدنو کارسینوم پروستات  قسمت اعظم  PSA  به صورت متصل به پروتئین می باشد (بیشتر از 90%)،جزء باند نشده Free PSA خوانده می شود در حالیکه جزء باند شده Complexed PSA گفته می شود. اندازه گیری اجزاء آزاد و باند شده می تواند در غربالگری مردانی که یافته های دوپهلو دارند مفید باشد.هدف از این غربالگری ها عبارت است از  کاهش  تعداد  بیوپسی های غیر ضروری در مردانی که غلظت PSA  توتال  آنها بین   ng/ml 10-4 می باشد.

مقادیر کم  fPSA  ممکن است در شرایط خوش خیم همچون پروستاتیت هم دیده شود.

 

 

 

 Human Chorionic Gonadotropin  (HCG)

گنادوتروپین جفتی انسان توسط سلول های بینابینی تروفوبلاست جنینی(یا سلول های سنسیشیوتروفوبلاست جفتی)  ترشح می شود . مهمترین وظیفه  HCG   نگهداری  جسم زرد  است که به نوبه خود تولید کننده  استرادیول  و پروژسترون می باشد بنابراین وجود HCG  جهت ادامه حاملگی ضروری است که 10-6 روز بعد از لقاح سطح آن در سرم افزایش می یابد،در حاملگی طبیعی با گذشت 6-4 هفته بعد از بارداری β-Subunit قابل تشخیص است.

HCGسرم در مراحل اولیه بارداری ظاهر می شود ،غلظت آن تدریجا افزایش می یابد بطوری که در سه ماهه اول  به  اوج خود می رسد و سپس به صورت پیشرونده تا زمان زایمان کاهش می یابد،بنابراین اندازه گیری HCG بویژه در سه ماهه اول یک اقدام مهم برای پایش حاملگی است.در حقیقت در این مراحل،اندازه گیری متوالی HCG برای  بررسی و تشخیص مواردی چون تهدید به سقط مهم است.در افرادی که غلظت HCG کمتر از 2000 IU/L باشد و در طی دو روز کمتر از 66% افزایش یابد می تواند بیانگر سقط خودبه خودی یا حاملگی اکتوپیک پاره شده باشد.

همچنین هورمون HCG در جنین مذکر ،سلول های لیدیک را که تولید کننده تستوسترون هستند تحریک و به تمایز جنسی جنین کمک می کند.

اندازه گیری این هورمون در موارد پاتولوژیکی مانند حاملگی نابجا ،حاملگی چندقلویی،مول هیداتیفرم(تشخیص و  پیگیری)،تومورهای غیرتروفوبلاستی(کوریوکارسینوما،سرطان های بیضه،تخمدان و پستان)ریه و لوله گوارش  حائز اهمیت است.در سندروم داون میزان βHCG  بالاتر از حد طبیعی است.

در یک حاملگی طبیعی ،طی 40 روز اول بارداری ،تیتر HCG هر 3.5-2 روز یکبار دو برابر می شود.افزایش کندتر در 75% موارد نشانه حاملگی اکتوپیک (EP) و یا حاملگی غیر طبیعی داخل رحمی خواهد بود.

موارد افزایش:حاملگی،مول هیداتیفرم،کوریوکارسینوما،سمینوما،کارسینومای تخمدان و بیضه،حاملگی های چند قلو،نئوپلاسم های معده،پانکراس،ریه،کولون  و کبد.ملانوم بدخیم

موارد کاهش:حاملگی خارج رحمی(EP) ،بدنبال سقط جنین